LITURGIA - strona płockich ministrantów (Nieoficjalne Diecezjalne Centrum Formacji Liturgicznej)

Triduum Paschalne

TRIDUUM PASCHALNE
największe święto chrześcijan

Triduum Paschalne, to największe święto chrześcijańskie. Takie znaczenie, jakie ma niedziela w tygodniu, Triduum Paschalne ma w roku liturgicznym. Jest to święto ruchome, raz przypada w marcu, innym razem w kwietniu. Od czego to zależy? Nasze święta Wielkanocne są związane z żydowskim świętem Paschy (hebr. pesach – przejście). Żydzi obchodzą Paschę zawsze w pierwszą pełnię księżyca po równonocy wiosennej, a ona przypada w różnym czasie (w 2016 roku pierwsza pełnia wiosenna księżyca wypada 23. marca – w Wielką Środę). Dlatego też Wielkanoc co roku przypada w innym dniu.

Centralnym wydarzeniem żydowskich świąt paschalnych był uroczysty posiłek – pascha. Rzeczywistość tych świąt obejmuje trzy poziomy: paschę historyczną, czyli przejście Izraelitów z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej, paschę duchową – przejście z niewoli grzechu do stanu łaski i paschę eschatologiczną – przejście z doczesności do wieczności. Żydzi obchodząc Paschę świętowali przejście z niewoli do wolności, od smutku do radości, od żałoby do wesela, od ciemności do światłości i od niewolniczej pracy do odkupienia.

W chrześcijaństwie, zgodnie z tradycją apostolską, która wywodzi się od samego dnia zmartwychwstania Chrystusa, misterium paschalne Kościół obchodzi co tydzień w niedzielę, która jest nazywana dniem Pańskim. Niedziela jest cotygodniową Paschą, a Wielkanoc coroczną. Pascha Chrystusa to Jego przejście z tego świata do Ojca – przez Mękę, Śmierć do chwały Zmartwychwstania. Pascha ucznia Chrystusa to przechodzenie do życia w łasce Bożej, ponieważ mocą Męki i Zmartwychwstania Pana Jezusa jesteśmy wyzwoleni ze śmierci spowodowanej grzechami. Święte Triduum Paschalne w znakach liturgicznych i sakramentach przypomina i uobecnia Paschę Chrystusa, z którą Kościół jednoczy się wewnętrznie.

Ażeby dobrze zrozumieć Triduum Paschalne, należy poznać sposób liczenia czasu przez Żydów. My liczymy dzień od północy do północy, a więc od 0:00 do 0:00. Żydzi natomiast liczą dzień od zachodu Słońca do zachodu Słońca. Przykładowo: dla nich niedziela zaczyna się w sobotę o zachodzie Słońca, a kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Weźmy np. dzień 27. marca (niedziela), dla Żydów dzień ten rozpoczął się w sobotę o 18:02, a zakończy się w niedzielę o godz. 19:03 (uwzględniając zmianę czasu z zimowego na letni). To jest ważne i należy zapamiętać, że Żydzi za czasów Jezusa, jak i On sam, liczyli dzień od zachodu Słońca do zachodu Słońca. Dla nich wieczór jest początkiem dnia. Zobaczmy na konkretnym przykładzie: autor opisu stworzenia z księgi Rodzaju, po każdym dniu pracy Boga powtarza jak refren: „I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy” (Rdz 1, 5). My chrześcijanie liczenie czasu w dniu świątecznym przejęliśmy od naszych starszych braci w wierze. Dla nas katolików każda niedziela, a więc dzień, w którym wspominamy zmartwychwstanie Jezusa, rozpoczyna się w sobotę o zachodzie Słońca i kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Dlatego to w wielu kościołach istnieje zwyczaj, że w sobotę wieczorem są odprawiane Msze Święte według formularza niedzielnego. Również i pierwsze nieszpory uroczystości odprawiane są w wigilię, czyli dzień przed uroczystością – wieczorem.

Triduum Paschalne jest pamiątką męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jak sama nazwa wskazuje Triduum to trzy dni, trzy wielkie wydarzenia i trzy liturgie sprawowane w tych dniach. One stanowią jedną całość, gdyż wspominają historię Odkupienia człowieka przez Jezusa Chrystusa. Pierwsza liturgia to Msza Wieczerzy Pańskiej, druga to Liturgia Męki Pańskiej i trzecia to Wigilia Paschalna. Jest to niejako jedna liturgia z dwoma dłuższymi „chwilami” milczenia.

W czwartek po zachodzie Słońca rozpoczyna się uroczysta Msza Święta Wieczerzy Pańskiej, i jak każda msza rozpoczyna się znakiem krzyża. Po uroczyście śpiewanym hymnie „Gloria” (którego się nie śpiewało przez cały okres Wielkiego Postu) milkną dzwony i organy. Po modlitwie po Komunii Świętej w kościele gasną światła i następuje przeniesienie Najświętszego Sakramentu do Ołtarza Wystawienia – zauważmy, że msza nie kończy się błogosławieństwem i rozesłaniem. Wierni czuwają – na wzór uczniów w Ogrodzie Oliwnym.

W piątek Liturgia Męki rozpoczyna się w milczeniu. Ołtarz jest tego dnia obnażony: bez krzyża, kwiatów, świeczników i obrusów. Służba liturgiczna nie niesie w procesji wejścia żadnych znaków, a kapłan pada na twarz. Następnie nie rozpoczyna liturgii znakiem krzyża i pozdrowieniem wiernych, gdyż kontynuuje przerwaną dzień wcześniej liturgię od krótkiej modlitwy. Ponieważ liturgia odbywa się przed zachodem Słońca, w kościele jest jasno – pomimo zgaszonych w dniu poprzednim świateł (palą się jedynie świece przy ołtarzu wystawienia). Centralnym punktem tego dnia jest adoracja krzyża, po której następuje Komunia Święta. Bezpośrednio po niej Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolicznego grobu i od teraz tylko to miejsce w całym kościele jest oświetlone. Liturgia podobnie jak we czwartek nie kończy się błogosławieństwem i rozesłaniem, ale wręcz zachętą do adoracji przy Grobie. Tak kończy się pierwszy dzień Triduum – dzień Jezusa Ukrzyżowanego.

Wielka Sobota to dzień ciszy, postu i zstąpienia Jezusa do Otchłani. Tego dnia nie sprawuje się Mszy Świętej, a Komunia udzielana jest tylko umierającym. Można natomiast odprawiać Liturgię Godzin, Nabożeństwo Gorzkich Żali; można wspólnotowo modlić się Koronką do Miłosierdzia Bożego i Nowenną do Miłosierdzia Bożego. Można wreszcie zorganizować adorację czy celebrację zstąpienia Jezusa do Otchłani. Tego dnia błogosławi się również pokarmy na świąteczny stół. Według symboliki jest to owoc zmartwychwstania, który niesiemy do swych domów. Pokarmy powinny zatem być błogosławione po Wigilii Paschalnej. Jest to trudne duszpastersko do zrobienia, ale uważam że możliwe. Dla jedności celebracji dobrze by było, abyśmy nieśli tę tajemnicę zmartwychwstania do naszych rodzin, do naszych domów i żyli prawdą zmartwychwstania w naszych codziennych sprawach – chociażby przy jedzeniu. W Polsce jest również tradycja odwiedzania Grobów Pańskich we wszystkich kościołach w okolicy. Jest to drugi dzień Triduum – dzień Jezusa Pogrzebanego.

Po zachodzie Słońca wszyscy gromadzą się w kościele, w którym nadal wygaszone są wszystkie światła (zapala się je dopiero po wniesieniu Paschału do świątyni). Kapłan nie rozpoczyna obrzędów znakiem krzyża, a jedynie pozdrawia wiernych – jest to bowiem ciąg dalszy liturgii, która została niejako przerwana w piątek. Liturgia Słowa jest bardzo rozbudowana, a wszystkie czytania są przypomnieniem podstawowych prawd wiary oraz przedstawieniem Bożego planu zbawienia. Po VII czytaniu śpiewa się uroczyście hymn „Gloria” przy dźwięku organów i z biciem dzwonów. Zapala się też świece ołtarzowe. Na zakończenie mszy odbywa się procesja rezurekcyjna, mająca na celu objawienie światu dobrej nowiny o zmartwychwstaniu. Po procesji śpiewa się uroczysty Hymn „Te Deum laudamus”, a kapłan błogosławi lud Najświętszym Sakramentem, zamykając w ten sposób obchody Triduum. Jednak trzeci dzień (dzień Jezusa Zmartwychwstałego) jeszcze się nie skończył.

W niedzielę rano odprawiana jest Msza Święta połączona z jutrznią (w miejsce dawniejszej Mszy Świętej połączonej z procesją rezurekcyjną). Na zakończenie dnia natomiast odprawia się Drugie Nieszpory Uroczystości Zmartwychwstania (najlepiej łącząc je z wieczorną mszą) oraz Nabożeństwo Drogi Światła (w miejsce wielkopostnej Drogi Krzyżowej).

Podsumowując: Triduum Paschalne rozpoczyna się w czwartek o zachodzie Słońca i kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Są to trzy dni: piątek, sobota i niedziela – tylko liczone inaczej, tak jak to czynili Żydzi. W tym czasie wspominamy ustanowienie Eucharystii, mękę i śmierć Jezusa na krzyżu, złożenie w grobie (zstąpienie Jezusa do Otchłani) oraz Zmartwychwstanie.

Msza Wieczerzy Pańskiej przypomina nam moment, gdy Jezus ustanowił dwa sakramenty: Eucharystię i Kapłaństwo. Dlaczego Msza Wieczerzy Pańskiej powinna być sprawowana w czwartek po zachodzie Słońca? Gdyż właśnie wtedy Jezus spożywał Ostatnią Wieczerzę z uczniami. Ważne jest, aby sprawować dokładną pamiątkę tych wydarzeń, a więc przestrzegać właściwego czasu. Inaczej mówiąc: trzeba być wiernym chronologii wydarzeń zbawczych, gdyż jak pisze św. Paweł: „Ja bowiem otrzymałem od Pana to co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł” (l Kor 11, 23-24). Noc, o której pisze św. Paweł, to noc kiedy Jezus został więziony, ale jest to także ta noc, kiedy po raz pierwszy była sprawowana Eucharystia. W tym roku zachód Słońca w Wielki Czwartek (24. marca) jest o godz. 17:58, dlatego Msza Wieczerzy Pańskiej powinna rozpocząć się ok. godz. 19:00, kiedy jest już całkowicie ciemno.

Trochę dziwnie to zabrzmi, ale według sposobu liczenia czasu, którym posługują się autorzy Pisma Świętego, Ostatnia Wieczerza Jezusa z Apostołami była nie w czwartek, lecz w piątek. W piątek w nocy już po wieczerzy nasz Zbawiciel modlił się w Ogrodzie Oliwnym, tam został pojmany i zaprowadzony przed Sanchedryn, który go osądził i skazał na śmierć.

W piątek rano Żydzi zaprowadzi Jezusa do namiestnika rzymskiego – Piłata, który kazał więźnia ubiczować, a następnie skazał Go na śmierć przez ukrzyżowanie. Wszystko to wydarzyło się w piątek przed południem. Jezus został przybity do krzyża około godziny 12:00, umarł po trzech godzinach – około godziny 15:00. „Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło (...) Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem. Po tych słowach wyzionął ducha” (Łk 23, 44-46). Jezus umarł w piątek i tego samego dnia Jego ciało zostało złożone w grobie. Uczyniono to przed zachodem, ponieważ od zachodu Słońca rozpoczynał się Szabat. Dzień, który był dniem spoczynku, kiedy Izraelici oddawali cześć Bogu i w ogóle, nie pracowali.

W piątek po południu jest Liturgia Męki Pańskiej, w czasie której czytana jest Męka Jezusa według Ewangelii św. Jana, oraz ma miejsce adoracja Krzyża. Na zakończenie tej liturgii Najświętszy Sakrament jest przenoszony do symbolicznego Grobu. Liturgia Męki Pańskiej, aby była wierna chronologii wydarzeń zbawczych, powinna rozpocząć się popołudniu (około godz. 16:00) i zakończyć się przed piątkowym zachodem Słońca (w tym roku zachód Słońca w Wielki Piątek 25. marca jest o godz. 18:00).

Jezus zapowiadając swoją mękę, śmierć i zmartwychwstanie mówił: „Syn Człowieczy musi wiele wycierpieć; (...) będzie zabity, a trzeciego dnia zmartwychwstanie” (Łk 9, 23). Rodzi się pytanie, gdzie są te trzy dni, kiedy to Jezus spoczywał w grobie? Należy wiedzieć, że te trzy dni są, ale nie są pełne. Jest to część piątku (czas przed zachodem Słońca), cała sobota, oraz część niedzieli (która jak już wiemy rozpoczyna się w sobotę o zachodzie Słońca). To są te trzy dni, kiedy ciało Jezusa spoczywało w grobie. Według badań przeprowadzonych nad Całunem Turyńskim, ciało człowieka złożonego w tym płótnie, spoczywało w nim nie dłużej niż 36 godzin. Według innych wyliczeń, Jezus był martwy 40 godzin (stąd też nazwa Nabożeństwa Czterdziestogodzinnego odprawianego przed Środą Popielcową). Nie wiemy dokładnie kiedy Jezus zmartwychwstał. Wiemy jednak na pewno to, że o świcie w niedzielę ciała Jezusa w grobie już nie było.

Najważniejszą liturgią Triduum Paschalnego jest Wigilia Paschalna, w czasie której oczekujemy, a następnie świętujemy Zmartwychwstanie Jezusa. Celebracji, w czasie której świętujemy zmartwychwstanie Pana nie można wiązać z sobotą, bo zmartwychwstanie nie nastąpiło w sobotę. Zmartwychwstanie miało miejsce w nocy i wtedy też powinna odbywać się Liturgia Wigilii Paschalnej. Sama Wigilia Paschalna należy już do Niedzieli Zmartwychwstania. Zgodnie z dokumentami Kościoła czytamy „Wszystkie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc; a należy je zakończyć przed świtem niedzieli”.

Liturgia Wigilii Paschalnej jest niezwykle bogata w symbole. Wynikają one ze znaczenia tego dnia i te znaczenia wyrażają. Poszczególne z nich zwracają uwagę na coraz to inne aspekty, ale wszystkie odnoszą się do jednego – nowego życia w Chrystusie. Życie to jest darem Boga w Jezusie Chrystusie, który nas przeprowadza ze śmierci do życia, z ciemności do światła – widzimy to wyraźnie w Liturgii Światła. Również Słowo Boże pozostaje w służbie życia. Jego mocą Bóg stwarza świat, dzięki niemu ratuje naród wybrany, umacnia, karmi i zapoczątkowuje zbawienie. Również woda w oczywisty sposób łączy się z życiem. Także jako woda Chrztu Świętego, który jest naszym osobistym zawarciem przymierza z Bogiem, moc Sakramentu Chrztu wykupuje nas od śmierci wiecznej. A cała liturgia zmierza ku Eucharystii – pokarmowi, bez którego Nowe Życie jest niemożliwe.

W Polsce Liturgia Wigilii Paschalnej kończy się uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem, całego stworzenia do udziału w tryumfie Zmartwychwstałego przez procesję rezurekcyjną. Mszał podaje tu dwa warianty: może się ona odbyć zaraz po Wigilii Paschalnej lub w niedzielę rano (co jest najczęściej spotykane).

Poranna Msza Święta w Niedzielę Wielkanocną nazywana Rezurekcją jest znana tylko w Polsce. Dlaczego tak jest? W czasie zaborów władze rosyjskie, chcąc dokuczyć Polakom zawsze mocno związanym z chrześcijaństwem, zakazały używania dzwonów w czasie ciszy nocnej. Dlatego ta radosna procesja rezurekcyjna została przeniesiona z godzin nocnych na godzinę 6:00 rano. Aktualnie obserwuje się coraz częściej występujące w polskich parafiach procesje rezurekcyjne niekiedy w środku nocy, które wieńczą Liturgię Wigilii Paschalnej.

(kliknij obrazek, aby pobrać w większym formacie)

Koniecznie przeczytaj:
1) List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych
2) Celebracje liturgiczne w trakcie Triduum – najczęstsze błędy i zaniedbania

Polecam również 163 numer pisma formacyjnego Ruchu Światło-Życie pt.Triduum Paschalne

W czasie pandemii w 2020 roku w Polsce nie było można uczestniczyć w obchodach Triduum Paschalnego osobiście w kościołach, a jedynie za pośrednictwem telewizji czy Internetu. Nawet w Watykanie święta te odbywały się bez udziału wiernych. Niektórzy duchowni stanęli na wysokości zadania i umożliwili wiernym choćby w ograniczonym zakresie uczestnictwo w głównych nabożeństwach. Poniżej do pobrania owoc tych starań - czyli materiały do przeżywania Obchodów Wielkanocnych w swoich domach (których pomysłodawcą i współwykonawcą jest oczywiście ks. Krzysztof Porosło):
1) Wieczerz Pańska
2) Męka Pańska
3) Wigilia Paschalna
4) Nabożeństwa

Katecheza o Triduum Paschalnym - część 1:

Katecheza o Triduum Paschalnym - część 2:

Krzysztof Porosło – urodzony 28. lipca 1988 r. w Szczucinie. Od urodzenia mieszkał w Nowym Targu, gdzie ukończył Szkołę Podstawową nr 5 (2001 r.), Gimnazjum nr 2 (2004 r.) oraz I Liceum Ogólnokształcące im. Seweryna Goszczyńskiego (2007 r.). Po maturze podjął studia magisterskie z teologii na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Trzykrotnie uzyskał stypendium naukowe Ministra Szkolnictwa Wyższego (w roku akademickim 2010/2011, 2011/2012 i 2012/2013). Święcenia diakonatu przyjął 8. maja 2012 r. (w Uroczystość św. Stanisława Biskupa i Męczennika – Głównego Patrona Polski) z rąk J.E. ks. abpa kard. Stanisława Dziwisza w Bazylice Archikatedralnej p.w. śś. Stanisława i Wacława na Wawelu razem z szesnastoma innymi klerykami. W ramach praktyk studenckich pełnił posługę diakona w parafii śś. App. Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie. W 2013 r. obronił pracę magisterską z teologii pt. „Trynitarna koncepcja liturgii Jeana Corbona w świetle współczesnej teologii liturgii i jej wpływ na Katechizm Kościoła Katolickiego z 1992 roku”. Promotorem pracy był ks. dr Janusz Mieczkowski. W wigilię Uroczystości Trójcy Przenajświętszej 25. maja 2013 r. przyjął święcenia prezbiteratu z rąk Metropolity Krakowskiego Stanisława Dziwisza w Katedrze na Wawelu. Jako motto swojego życia kapłańskiego wybrał fragment: „To mówi Amen: Znam twoje czyny. Obyś był zimny albo gorący” (Ap 3, 14-15). Swoją pierwszą Mszę Świętą w życiu (tzw. prymicyjną) odprawił dzień później (w Dzień Matki) w swojej rodzinnej parafii – w kościele p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu. Od września 2013 r. do lipca 2015 r. pracował jako wikariusz w parafii św. Józefa Oblubieńca w Krakowie – Nowa Huta (na os. Kalinowym). Następnie został skierowany na specjalistyczne studia doktoranckie z teologii dogmatycznej na Uniwersytecie Navarra w Pampelunie (Hiszpania).

Ksiądz Krzysztof jest pomysłodawcą i współorganizatorem rekolekcji liturgicznych „Mysterium fascinans”, które odbywają się od 2008 r. Współpracuje z Dominikańskim Ośrodkiem Liturgicznym oraz portalami liturgia.pl, profeto.pl i benedeo.pl. Publikował m.in. w Tygodniku Katolickim „Niedziela”, w miesięcznikach „List”, „Biblia krok po kroku”, „Msza Święta” oraz „Żywe Słowo”. Jest autorem lub redaktorem 15 książek poświęconych przede wszystkim zagadnieniom liturgicznym. Jego największą pasją jest teologia liturgii, której popularyzowanie stało się również jego powołaniem w powołaniu. Głoszone przez niego homilie i katechezy liturgiczne mają na celu przede wszystkim rozwijanie i coraz głębsze urzeczywistnianie łaski chrztu. Przez swoją posługę pragnie pomóc w „zanurzeniu” się w tajemnicy własnego chrztu i rozpoczęciu świadomego życia nim. Prowadzi własną autorską stronę internetową baptysterium.pl (kliknij obrazek poniżej, aby się tam przenieść).