SUKIENKI CUDOWNEGO OBRAZU
Ciemna twarz Madonny Częstochowskiej kontrastuje ze złotymi koronami i przebogatymi, mieniącymi się klejnotami sukienkami. Wszystkie sukienki są wyrazem czci do Maryi i rozszerzania się Jej kultu.
Zwyczaj zawieszania darów wotywnych bezpośrednio na obrazie, w postaci klejnotów o dewocyjnym i świeckim charakterze, ugruntował się w ciągu XV wieku w oparciu o starszą tradycję. Trwał nieprzerwanie do II połowy XVII wieku, mimo kilkakrotnych przeciwstawnych zaleceń kolejnych wizytatorów kościoła (ks. Stanisław Reszka – wizytator apostolski w 1585 r., kard. Jerzy Radziwiłł – bp krakowski w 1593 r.), wydawanych w obawie o stan zachowania deski i malowidła. Od XV/XVI w. lub najpóźniej I połowy XVI wieku, obraz ozdabiany ponadto koronami na głowach Marii i Dzieciątka.
(rys. Oryginał Cudownego Obrazu Czarnej Madonny - bez ram)
W początkowych wiekach istnienia Wizerunku przyozdabianie Obrazu miało formę odmienną od dzisiejszej. Jeszcze w XV wieku był zwyczaj zawieszania bezpośrednio na desce Obrazu kosztownych wotów. Zgodnie z ugruntowaną już wówczas tradycją wschodniego, rusko-bizantyńskiego pochodzenia obrazu, może była to tzw. „Gasma” złożona z ornamentowanych i wysadzanych szlachetnymi kamieniami blach złotych lub srebrnych, zakrywających tło ponad postaciami i ewentualnie odwrocie obrazu oraz z diademów nałożonych na wypukłe nimby. Świadectwem istnienia niegdyś jakiś ozdób, przytwierdzonych do deski jeszcze przed pierwszą konserwacją obrazu z lat 1430-1434, są liczne ślady po gwoździach odkryte w latach 1948-1952 pod płótnem i warstwą XV-wiecznego malowidła. Pierwsze, na poły legendarne wzmianki o ozdobach obrazu, dotyczące jego oprawy w II połowie XIV wieku lub wcześniej, zapisane są w najstarszym źródle do dziejów obrazu pt. „Translatio Tabule” (ok. 1454 r.).
Po zniszczeniu w 1430 r. i konserwacji w latach 1430-1434 Obraz, kosztem Władysława Jagiełły, został ponownie „ozdobiony złotem i srebrem”. Z tego czasu pochodzą zachowane gotyckie grawerowane blachy wraz z nimbami, wypełniające tło w tradycyjny, rusko-bizantyński sposób, przypisywane Janowi Polakowi vel Polskiemu, złotnikowi krakowskiemu.
(rys. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, zwany także MB Jasnogórskiej - w ramach)
Właściwe „sukienki obrazu”, w ich dzisiejszej lub zbliżonej formie, pojawiają się dopiero od II połowy XVII wieku. Pierwsze cztery, opisane szczegółowo w inwentarzu skarbca z 1685 r., od najbardziej charakterystycznych ozdób nazywane były sukienkami: Imienia Jezus, Pelikana, Ducha Świętego oraz Imienia Marii. Wykonał je br. Klemens Tomaszewski, hafciarz jasnogórski (cz. 1645-1686). Następne, sprawione w latach 1719-1722 przez Konstantego Moszyńskiego, przeora jasnogórskiego i prowincjała paulinów wykonał (lub raczej przerobił zmieniając kompozycję klejnotów z dodaniem nowszych wot) br. Jan Makary Sztyftowski, złotnik jasnogórski (pracował w latach 1701-1740). Te same sukienki opisane są w inwentarzu skarbca z 1731 r. i w następnych jako Diamentowa, Perłowa, Rubinowa i Łańcuszkowa, kilkakrotnie przerabiane. Są one jeszcze wymienione w inwentarzu z 1819 r. Sukienka Łańcuszkowa została zabrana do Warszawy w 1831 r. na cele Powstania Listopadowego, Perłowa została skradziona w 1909 r. wraz z koronami od papieża Klemensa XI przez – jak się domniemuje – oficerów carskich stacjonujących na Jasnej Górze; Diamentowa i Rubinowa są zachowane (w częściowo zmienionym układzie) jako zespoły zabytkowych klejnotów, uzupełnione nowszymi darami.
Aktualnie jest dziewięć sukienek na oryginał Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej.
1. Sukienka brylantowa (zwana też diamentową) z XVII wieku
Wykonana przez brata zakonnego Klemensa Tomaszewskiego, poprawiona przez br. Makarego Sztyftowskiego. Była przeznaczona na największe uroczystości i święta kościelne, o klejnotach wysadzanych głównie diamentami lub kamieniami w typie diamentów. Mieni się setkami brylantów, emaliowanych rozet, brosz, różnych zawieszeń. Na zmianę z sukienką rubinową używana do sierpnia 2005 roku do ozdabiania Cudownego Obrazu.
Aplikowana (na nowe płótno) raz w XIX wieku, drugi raz przez Siostry Westiarki z Warszawy – ukończona 1. kwietnia 1966 roku. Nową srebrną blachę podłoża wykonał złotnik Czyżewski. Prace konserwatorskie zlecił o. Teofil Krauze, ówczesny przeor Jasnej Góry.
2. Sukienka wierności (zwana też rubinową) z XVII wieku
Dzieło braci Klemensa Tomaszewskiego i Makarego Sztyftowskiego. Była przeznaczona na okres Adwentu i Wielkiego Postu, o klejnotach wysadzanych głównie rubinami lub kamieniami w typie rubinów, m. in. granatami. Jako jedna z dwóch sukienek używana była do sierpnia 2005 roku do ozdabiania Cudownego Obrazu.
Aplikacji z uzupełnieniami na nową, srebrną blachę dokonały Siostry Westiarki z Warszawy. Blachę podłoża wykonał złotnik Czyżewski. Na aksamitne podłoże zostały naszyte klejnoty starej rubinowej biżuterii od XVI do XX wieku. Najwięcej jest na niej biżuterii ozdobionej rubinami, a więc kamieniami, które ze względu na czerwony kolor symbolizują Mękę Chrystusa. Na tej sukience znajduje się pewien szczególny i rzadki klejnot. Jest nim buteleczka na wonności wykonana z olbrzymiej perły, a właściwie z dwóch zrośniętych ze sobą pereł. Wykonana została prawdopodobnie we Włoszech w XVII wieku.
Obok klejnotów starej rubinowej biżuterii na aksamitnym podłożu współcześnie naszyto ponad 214 ślubnych obrączek, stąd ta nazwa – wierności. Wykonana była ku upamiętnieniu Wielkiej Nowenny – Rok Wierności (1957). Ówczesny przeor Jasnej Góry o. Teofil Krauze po wykonaniu pracy konserwatorskiej odebrał sukienkę od Sióstr Westiarek 21. sierpnia 1967 roku. Konsultacji udzielała artystka prof. Irena Lorentowicz.
3. Sukienka koralowa z 1910 roku – dar kobiet ziemi kieleckiej
Jako ekspiacja (wynagrodzenie) po smutnym wydarzeniu kradzieży sukienki i koron w 1909 r. Ufundowana z okazji drugiej koronacji Obrazu Matki Bożej w 1910 r. Wykonana przez hafciarkę krakowską (jedne źródła podają, że nieustalonego imienia, inne – że hafciarka owa nazywała się Krakowska), a sprawiona przez włościan ze wsi Rembieszyce i Złotniki w kieleckim. Na tle jedwabnym, wyszywana głównie koralami, a także nicią złotą, galonami i cekinami, o motywach wici roślinnej z drobnymi kwiatkami na sukience Dzieciątka, z krzyżykiem koralowym z XIX w. przy szyi Marii. Eksponowana jest w Muzeum 600-lecia.
4. Sukienka milenijna, zwana też sukienką tysiąclecia
Wykonana w związku z uroczystościami Millenium – Tysiąclecia Chrztu Polski (966-1966) przez Siostry Westiarki z Warszawy, ukończona w lutym 1965 r. Inicjatorem powstania był ówczesny przeor Jasnej Góry o. Teofil Krauze. Podłoże srebrnej blachy wykonanej przez złotnika Czyżewskiego zostało obciągnięte niebieskim haftem z motywem lilii, z naszytymi brylantami na sukni Maryi, a na sukni Dzieciątka – haft purpurowy z motywami orientalnymi rozetek, również ze świecącymi brylancikami. Projekt zatwierdził i patronował mu Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński. Poświęcona przez Prymasa Tysiąclecia ze współudziałem abpa Karola Wojtyły 3. maja 1966 r. Znajduje się w Muzeum 600-lecia.
5. Sukienka koralowa z 1969 r. (zwana też koralowo-perłowo-biżuteryjną)
Wykonana przez Siostry Westiarki z Warszawy, ukończona 24 kwietnia 1969 roku. Jedna z czterech sukienek, których powstanie zainicjował ówczesny przeor Jasnej Góry o. Teofil Krauze. Podłożem jest srebrna repusowana blacha wykonana przez złotnika Czyżewskiego z Warszawy. Podłoże zostało obciągnięte aksamitem niebieskim i czerwonym, na którym zostały umocowane perły, korale, emaliowane brosze, krzyżyki i łańcuszki. Układ artystyczny sukienki konsultowała prof. Irena Lorentowicz. Sukienka ta brała udział w różnych wystawach, m.in. w Monachium i Sztokholmie. Wypożyczona na wystawę – „powróciła już szczęśliwie na Jasną Górę” – zapewnia o. dr Jan Golonka, kurator zbiorów sztuki jasnogórskiej.
6. Sukienka sześćsetlecia, zwana też koralowo-perłową
Została wykonana z racji jubileuszu 600-lecia obecności Cudownego Obrazu na Jasnej Górze. Na zamówienie ówczesnego generała Zakonu Paulinów o. Józefa Płatka wykonała ją s. Genowefa Rawa, karmelitanka z Truskolas w 1981 r. Konstrukcja ze srebrnej repusowanej blachy wykonanej przez artystę Tadeusza Rybskiego z Krakowa. Blacha została obciągnięta niebieską haftowaną i czerwoną tkaniną z zamocowanymi koralami w kształcie rombów, rozet, natomiast suknia Maryi jest pokryta perłami i figurką św. Barbary. Na tej sukni umieszczone zostały największe korale. Znajduje się w Muzeum 600-lecia.
7. Sukienka sześćsetlecia, zwana też złotą
Dar wdzięczności za 600-lecie obecności Obrazu na Jasnej Górze. Wykonała ją s. Genowefa Barbara Rawa, karmelitanka w 1982 r. Wyszywana złotą nitką, z elementami złotej biżuterii. Powstała z inicjatywy ówczesnego generała Zakonu paulinów o. Józefa Płatka i przeora Jasnej Góry o. Konstancjusza Kunza. Konstrukcja sukienki jest wykonana ze srebrnej repusowanej blachy przez artystę Tadeusza Rybskiego z Krakowa. Została obciągnięta czerwonym i niebieskim aksamitem, części sukni pokryto przyczepiając perełki, natomiast na wywiniętych częściach fałd maforionu haft w kolorze błękitu. Płaszcz Maryi i Dzieciątka pokrywa haft wici roślinnej z licznymi szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami. Na tej sukni są umieszczone największe półszlachetne kamienie, są m.in. kolczyki, sygnety, spinki, brosze, wisiorki, na których to wyrobach złotnicznych widzieć można brylanty, perły, rubiny, turkusy, szmaragdy, granaty, opale i topazy, często zestawione w rozety. Dzieciątko trzyma w ręku książkę, na której grzbiecie jest wygrawerowany napis: „W 600-lecie obecności obrazu Bogarodzicy na Jasnej Górze ufundowano staraniem oo. Paulinów za generała Józefa Płatka i przeora Konstancjusza Kunza”. Znajduje się w Skarbcu jasnogórskim.
8. Sukienka bursztynowo-brylantowa, zwana też sukienką zawierzenia Totus Tuus
Powstała w 2005 roku. Jest wotum z okazji 350. rocznicy Obrony Jasnej Góry przed Szwedami (1655 r.), wotum dziękczynnym za życie i pontyfikat Jana Pawła II oraz za 25-lecie powstania „Solidarności”. Inspiracją do powstania sukienki były również korony papieskie, które Jan Paweł II pobłogosławił i przekazał dla jasnogórskiego wizerunku 1. kwietnia 2005 r. Wykonawcą bursztynowej sukienki jest Mariusz Drapikowski, złotnik i bursztynnik gdański, a fundatorami Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe. Do wykonania sukienki użyto 9 kg bursztynu i ok. 1000 brylantów. Część bursztynu pochodzi z Polski, ale wykorzystano także surowiec z Sambii (obwód kaliningradzki) i Ukrainy. Całość jest wykonana na konstrukcji srebrnej, wyłożonej bursztynem, jak również jest okuta złotem. Jako motywu zdobniczego użyto wyobrażenia lilii andegaweńskich, przyozdobionych brylantami, których malarskie wyobrażenie znajduje się również na Obrazie Jasnogórskim. Szaty Madonny i Jezusa mają lamówki z patynowanego srebra. Na wysokości szyi umieszczony został napis „Totus Tuus”. W dłoni Maryja trzyma bursztynową różę. Poświęcenia bursztynowej sukni dokonał abp Stanisław Dziwisz, metropolita krakowski 26. sierpnia, podczas uroczystości Matki Bożej Jasnogórskiej.
9. Sukienka wdzięczności i miłości, cierpienia i nadziei narodu polskiego z 2010 r.
Ufundowana przez naród Polski z okazji 100-lecia koronacji Cudownego Obrazu koronami papieża św. Piusa zwanymi milenijnymi, które zostały nałożone w miejsce skradzionych koron Klemensa XI. Nałożona wraz z nowymi koronami we wrześniu 2010 roku w czasie uroczystości 100-lecia koronacji Obrazu Matki Bożej z 1910 roku.
Nowa suknia, która przystroi Obraz Matki Bożej, zgodnie z zamysłem twórcy – Mariusza Drapikowskiego, powtarza dokładnie kompozycję oryginału, kształt i koloryt gotyckiego malowidła. Szaty Maryi Panny i Dzieciątka, zamontowane na nowym stelażu z blachy tytanowej, zostały wykonane ze srebra i złota. Wysadzane są różnorodnymi cennymi kamieniami, począwszy od brylantów i rubinów, przez ametysty, opale, kamienie księżycowe, bursztyny i korale aż do pereł. Niezwykłym wprowadzonym do dekoracji materiałem są fragmenty spadłych meteorytów, materii pozaziemskiej, pochodzącej z kosmosu. Ujęte w złoto, są ekspresyjnie eksponowane. Wszystkie te klejnoty zwartą masą pokrywają całą powierzchnię szat.
Prawie wszystkie klejnoty zdobiące nowe szaty Maryi i Dzieciątka pochodzą z bezpośrednich wotywnych darów pielgrzymich, ale nie wszystkie można było zmieścić w kompozycji zewnętrznej. Artysta znalazł więc niezwykłe rozwiązanie – część pozostałych wotów została umieszczona w przestrzeni między blachami złotymi lub srebrnymi, modelującymi szaty, a tytanowym stelażem, jako symboliczny wyraz powszechnego uczestnictwa pielgrzymów w tej zbiorowej fundacji. Srebrne i złote blachy podłoża szat umożliwiły również wykorzystanie od odwrocia Kodeksu Ewangelii, trzymanego w lewej rączce Dzieciątka. Tworzy on rodzaj kasetki, w której zostały złożone zapisane modlitwy ojców paulinów za cały naród oddany w opiekę Matce Bożej. Podpisane i datowane, zaplombowane, na wzór dawnych zapisów wkładanych do hełmów wież kościelnych, będą świadectwem dla potomnych o tym zbiorowym wotum narodu.
Suknia i płaszcz Matki Bożej, nawiązujące do kolorytu szat Cudownego Obrazu, są granatowo-niebieskie. Artysta świadomie użył tutaj różnorakich kamieni opalizujących, od iskrzących labradorytów, wspieranych brylantami, fosforyzujących kamieni księżycowych, do rozmglonych opali, aż po świetliste mleczne perły, podkreślone tłem ametystów. Kamienie zachowane w ozdobnych oprawach jubilerskich, obok kładzionych wprost oszlifowanych bez opraw, tworzą niezwykłą feerię barw i blasku, oddającą – zgodnie z zamierzeniem artysty – głębię i blask nocnego nieba, którego przestrzeń osobiście studiował teleskop Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego. W istocie udało mu się stworzyć efekt kosmicznego płaszcza Królowej Nieba i Ziemi z przydanym akcentem meteorytów kosmicznych.
Obrzeże płaszcza Maryi zdobi ażurowa potrójna srebrzysta lamówka, przejęta z oryginału Wizerunku, zwieńczona treflowo – symbolem Trójcy Świętej, na bursztynowym tle. Poniżej, dołem, biegnie ciągły napis: na prawej pole płaszcza tekst pieśni: „Z dawna Polski Tyś Królową, Maryjo”, na lewej – modlitwa: „Pod Twoją obronę...”.
Zupełnie niezwykły jest motyw trzech pasów ornamentalnych na płaszczu prawego ramienia Maryi, wykonanych z litego złota, przedstawiających elektrokardiogram bijącego serca ludzkiego. W intencji artysty jest to symbol bijącego serca narodu, przepełnionego miłością do Maryi – Królowej Polski. Na sekwencjach wykresu, w rytmicznych odstępach, powtarzają się wyryte dewizy dewocyjne przyjęte przez kard. Stefana Wyszyńskiego – Prymasa Polski: „Soli Deo per Mariam” oraz Jana Pawła II, Papieża Polaka: „Totus Tuus”.
Tunika Dzieciątka Jezus, wykonana wyłącznie z koralu o różnych odcieniach, od głębokiego karminu do cynobru, niezwykle plastyczna, lamowana ażurowymi złotymi galonami, to wielki symbol Odkupienia. W zamyśle artysty stanowi przypomnienie obmycia ludzkości z grzechu we krwi Baranka Ofiarnego, którym jest Chrystus. Czerwień w ikonografii chrześcijańskiej to bowiem nie tylko majestat władzy królewskiej, lecz przede wszystkim miłość gorejąca i nieskończone miłosierdzie.
Stąd też u stópki Dzieciątka, w fałdach tuniki na dole, powierzył artysta opiece Jezusa dwa szczególne wota: obrączkę wyrzuconą z wagonu przez więźnia wiezionego do Oświęcimia na zagładę oraz szczątek samolotu z katastrofy w Smoleńsku, z ułożonymi z ułamków w szachownicę barwami narodowymi polskich sił powietrznych. Te dwa wota, ukryte w fałdach szat Dzieciątka, mówią o włączeniu w Jego miłosierdzie i chwałę.
Obraz przyozdobiony sukienką z nasion (tzw. Soborowy Czyn Dobroci)
Płaszcz hetmański na Kopii Obrazu Nawiedzenia
Srebrna zasłona Obrazu
Ozdobę obrazu stanowi również srebrna zasłona ofiarowana w 1675 przez Katarzynę i Zygmunta Działyńskich, spuszczana z góry. Złożona jest z dwóch części: srebrnej ramy-bordiury oraz wypełniającej ją blachy późnobarokowej z repusowanymi scenami, będącymi alegorią do Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej. Została wykonana w 1673 przez złotnika Johanna Lemana.
Początkowo obraz zasłaniano firankami, a następnie wprowadzono zasłonę metalową, po kradzieży 1 lipca 1722 kilkunastu wotów z ołtarza Matki Bożej. Blacha zasuwy to relief, wzbogacony fakturowaniem i częściowym złoceniem. W dolnej części blachy ukazano biblijne półpostacie Adama i Ewy. Na ich tle widnieje rajskie drzewo z owiniętym wokół jego pnia wężem. Po bokach blachy znajdują się postacie św. Anny (z lewej) i św. Joachima (z prawej) trzymających łodygi liliowe. Z połączenia ich łodyg wyłania się postać Maryi z symbolami z Apokalipsy św. Jana. W górnej części blachy znajduje się Trójca Święta w aureoli rzeszy aniołów. Rama ozdobiona jest po obu bokach repusowanymi ornamentami roślinnymi, natomiast dolna i górna jej część ozdobiona jest owalnymi medalionami z inskrypcjami. W górnym medalionie znajduje się inskrypcja łacińska o następującej treści: Scandite mortales alta cacumina montis hic uobis cunctis facta Maria salus („Wstąpcie, śmiertelnicy, na wysokie szczyty gór, tutaj właśnie dla was wszystkich zbawieniem stała się Maryja”). która brzmi w tłumaczeniu: „Wstąpcie, śmiertelnicy, na wysokie szczyty gór; tutaj właśnie dla was wszystkich zbawieniem stała się Maria”. Znaczną część listwy dolnej zajmuje umieszczona w owalnym kartuszu wierszowana inskrypcja wotywna:
DZIEDZICZKO CZĘSTOCHOWSKIEY MATKO BOSKA GÓRY.
IAKOŚ ZAMOŻNA MATKO IAK WSYNY TAK WCÓRY.
WSZYTEK MOY DOMEK CIEBIE SWĄ DZIEDZICZKĄ GŁOSI.
NIECH GO SYN TWOY YZTOBĄ W SWEY OPIECE NOSI. A. D. 1673.
Odsłonięcie i zasłonięcie Cudownego obrazu zasłoną odbywa się kilka razy dziennie przy dźwiękach fanfar granych przez pauliński zespół intradzistów.
|
Dziś jest