TRZY FORMY SPRAWOWANIA
SAKRAMENTU POKUTY I POJEDNANIA
Każde obrzędy liturgiczne są zewnętrznym odzwierciedleniem konkretnych prawd teologicznych, ale z drugiej strony prawdy teologiczne, a dokładniej wiara ludu, wiara Kościoła musi mieć swoje odzwierciedlenie w liturgii, dlatego, że liturgia z natury swojej objawia Kościół. Ta zasada jest najbardziej widoczna w sakramencie pokuty.
Wszystkie trzy formy sprawowania liturgii sakramentu pokuty, podobnie jak formuła rozgrzeszenia odzwierciedlają cztery zasadnicze aspekty teologiczne sakramentu. Idąc od najważniejszego w znaczeniu teologicznym:
1) aspekt trynitarny – sakrament pokuty jest dziełem całej Trójcy Świętej.
2) aspekt paschalny – skuteczność, owocność jak i źródło sakramentu pokuty tkwi w tajemnicy paschalnej Chrystusa.
3) aspekt eklezjalny – ściślej społeczno-eklezjalny. Ten aspekt zaprzecza tendencjom mówiącym o tym, że kwestia rzeczywistości grzechów i pokuty nawrócenia jest sprawą prywatną.
4) aspekt personalny – odnosi się do konkretnej osoby, która jest podmiotem.
Te wszystkie aspekty zostały zawarte we współczesnej formule absolucji, która wyraża całą istotę sakramentu:
„Bóg Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna (pascha) i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów, (trynitaryzm) niech ci udzieli przebaczenia i pokoju (skutki) przez posługę Kościoła (eklezjalność) ja odpuszczam tobie grzechy (personalizm)”.
Aspekty teologiczne zostały również zawarte w trzech formach sprawowania liturgii sakramentu. Wszystkie one są jednakowo skuteczne, wszystkie stanowią celebrację liturgii, z tym, że pierwsze dwie są tzw. formami zwyczajnymi, natomiast trzecia jest formą nadzwyczajną.
I. OBRZĘD POJEDNANIA JEDNEGO PENITENTA
Tę formę praktykuje się najczęściej. Polega na tym, że przygotowujemy się indywidualnie do sakramentu, wyznajemy indywidualnie grzechy, uzyskujemy rozgrzeszenie i robimy indywidualne zadośćuczynienie. Trzeba pamiętać, że ta forma jest również celebracją liturgii. Jest najbardziej ubogim ceremoniałem ale jest to celebracja liturgii. Jeżeli nie czytamy Słowa Bożego w czasie samej spowiedzi, to powinno się refleksję nad Bożym Słowem dokonać przed przystąpieniem do spowiedzi, w czasie przygotowania, przed rachunkiem sumienia. Słowo Boże, nie tylko z natury wzywa do nawrócenia, ale jest światłem wskazującym na kierunki duchowego rozwoju człowieka. Szczególnie teksty, opierające się na Dekalogu, bądź przykazaniu miłości bliźniego.
II. OBRZĘD POJEDNANIA WIELU PENITENTÓW
Z INDYWIDUALNYM WYZNANIEM WINY I ROZGRZESZENIEM
Forma ta jest rzadziej stosowana, najczęściej w grupach formacyjnych czy rekolekcyjnych. W porównaniu z pierwszą formą tu mamy wspólny moment przygotowania i zadośćuczynienia w formie obrzędowości, ceremonialnego wydarzenia. To przygotowanie wspólne polega na refleksji nad Bożym Słowem – podobnie jak w liturgii Słowa w czasie Eucharystii.
Nabożeństwo rozpoczyna się modlitwą do Ducha Świętego, następnie jest lektura Słowa Bożego, refleksja, może być w formie homilii, potem jest forma litanijna. Następnie jest akt pokuty wspólny i dopiero potem jest moment indywidualnego przystąpienia do sakramentu pokuty – moment indywidualnego wyznania winy i rozgrzeszenia.
Ten element indywidualnego wyznania winy i rozgrzeszenia czyni z nabożeństwa celebrację liturgii. Gdyby tego momentu nie było, to byłoby to tylko nabożeństwo pozaliturgiczne. Ponieważ wyznanie grzechów jest, a więc następuje sakrament, dlatego jest liturgia.
Następnie jest wspólne zakończenie, uwielbienie śpiewem, może być nawet wystawienie Najświętszego Sakramentu, potem błogosławieństwo.
Problem jednak jest w tym, że ta forma celebracji sakramentu pokuty wymaga dobrej organizacji, czasu i odpowiedniej ilości spowiedników.
Samo wyznanie winy już wtedy nie musi być poprzedzone znakiem krzyża ani pozdrowieniem np. „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”, ponieważ to pozdrowienie i znak krzyża były na początku wspólnej celebracji. Od razu przystępujemy do wyznawania grzechów. Nie ma potrzeby również dawania jakiegoś wyjątkowego pouczenia, gdyż formą pouczenia była przed chwilą wysłuchana homilia. Może być więc samo wyznanie winy i rozgrzeszenie. Nie ma także momentu uwielbienia Pana Boga, które jest nakazane w formie „Wychwalajmy Pana bo jest dobry”, gdyż uwielbienie jest częścią celebracji wspólnej. A więc moment spotkania indywidualnego w sakramencie z Bogiem jest okrojony o te elementy obrzędowe, które były wcześniej, bądź za chwilę jeszcze będą w całej wspólnocie.
Patrząc z perspektywy teologicznej, zwłaszcza podkreślając charakter społeczny grzechu i pojednania, ta forma jest bardziej poprawna od tej pierwszej.
III. OBRZĘD POJEDNANIA WIELU PENITENTÓW
Z OGÓLNYM ROZGRZESZENIEM
W tej formie, też skutecznej, nie ma momentu indywidualnego wyznania winy. Ta forma i jej stosowanie jest obwarowane pewnymi sankcjami prawnymi, to znaczy można ją stosować tylko jako wyjątek i po uzyskaniu zgody osoby, czy władzy kompetentnej za podjęcie takiej decyzji. Na terenie Polski, władzą kompetentną jest biskup diecezjalny na terenie swojej diecezji. W przypadku wątpliwości biskup może i powinien on się skontaktować przynajmniej z drugim członkiem konferencji episkopatu danego kraju.
Prawo kanoniczne dopuszcza kilka sytuacji uprawniających do zastosowania tej formy:
1) Wielka ilość penitentów, znacznie przekraczająca możliwości wyspowiadania przez tylu spowiedników ilu jest. Jeżeli istnieje wielkie prawdopodobieństwo, że przez dłuższy czas ci ludzie nie będą mieli okazji przystąpić do sakramentu pokuty. Aby ich tego sakramentu nie pozbawiać można wtedy udzielić absolucji generalnej.
Taka sytuacja pojawiła się w latach 80-tych, kiedy w zakładach pracy, zwłaszcza w kopalniach, rejonu wodzisławsko-jastrzębskiego, były strajki górników. Księża, którzy wchodzili na teren kopalni do strajkujących, mieli ograniczony czas. W Jastrzębiu np. była możliwość przebywania w kopalni tylko przez dwie godziny, taka była przepustka: dwugodzinna. Ludzi strajkujących było 50, księży trzech, a w tym jeszcze trzeba było jeszcze Eucharystię odprawić i tych ludzi wykomunikować, i dlatego wtedy konieczna była absolucja generalna. Udzielenie sakramentu pokuty w tej formie absolucji generalnej jest ważne pod warunkiem, że ci wszyscy, którzy chcą z tego skorzystać:
– nie mają przeszkody prawnej,
– zachowują wszystkie istotne momenty tego sakramentu, które się określa jako warunki dobrej spowiedzi,
– wyrażają ów żal za grzechy w jakiś zewnętrzny sposób (w Polsce przyjęto, że takim gestem objawiającym stan żalu za grzechy jest gest uklęknięcia).
2) Usprawiedliwiony brak możliwości porozumiewania się poprzez nieznajomość języka. Jak spowiednik nie rozumie w tym języku, ma prawo udzielić absolucji generalnej i wtedy stosuje się formułę w języku łacińskim, bądź może być spowiedź przez tłumacza, z tym że tłumacza obowiązuje też tajemnica spowiedzi. Taka sytuacja zdarzała się w Polsce w miejscowościach turystycznych – jak przyjeżdżali do Polski ludzie ze Skandynawii i chcieli iść do spowiedzi.
W przypadku gdy ktoś otrzymuje absolucję generalną, to przy następnej spowiedzi powinien wyznać, że ostatnia spowiedź była uzyskana w formie absolucji generalnej, ale już nie musi wyznawać tamtych grzechów. W myśl zasady, że spowiedź odbyła się w takiej formie w jakiej być powinna, to tych grzechów już nie ma i nie ma sensu do nich wracać, bo wtedy byśmy podważali skuteczność sakramentu.
Wszystkie trzy formy są jednakowo traktowane,
z tym że tylko ta forma nadzwyczajna jest obwarowana pewnymi warunkami.
NABOŻEŃSTWA POKUTNE
Oprócz trzech form sprawowania sakramentu pokuty obrzęd pokuty ma jeszcze tradycję nabożeństw pokutnych. Nabożeństwo pokutne nie jest sprawowaniem sakramentu i nie jest celebracją liturgii.
Zadaniem nabożeństwa pokutnego jest przygotowanie do uczestnictwa w sakramencie pokuty, ale w czasie nieco późniejszym. Walorem tego nabożeństwa jest to, że zachowuje ono charakter społeczny, eklezjalny. Natomiast samo wyznanie winy i rozgrzeszenie odbywa się poza ramami tego nabożeństwa. Jest to dosyć młoda rzeczywistość, która zrodziła się na terenie Kościoła Zachodniego, zaraz po Soborze, konkretnie we Francji. Trzeba podkreślić walory duszpasterskie tych nabożeństw, zwłaszcza w odniesieniu do tych osób, które mają barierę prawną, uniemożliwiającą przystępowanie do sakramentów. Na przykład w przypadku małżeństw niesakramentalnych, praktycznie w sensie wspólnotowym to jest jedyna dzisiaj znana forma sprawowania nabożeństwa pokutnego. Jest to refleksja nad Słowem, które budzi pewną duchową chęć nawrócenia, ale niemożliwą do realizacji na płaszczyźnie sakramentalnej.
Te nabożeństwa przyjęły się w Polsce, natomiast nastąpiło pewne pomieszanie pojęć. Niektórzy mylą drugą formę sprawowania sakramentu pokuty, z nabożeństwami pokutnymi. Bierze się to stąd, że jest bardzo podobna struktura. Tu i tu jest wspólne przygotowanie i uwielbienie, ale w przypadku nabożeństw pokutnych nie ma momentu wyznania grzechów, które jest obecne w sprawowaniu sakramentu. A więc jak jest wyznanie grzechów to już nie jest nabożeństwo tyko sakrament pokuty. Księga i dokumenty posoborowe wyraźnie o tym mówią i rozgraniczają te dwie zupełnie różne rzeczywistości. Utożsamianie nabożeństw pokutnych z sakramentem pokuty jest poważnym błędem.
Ponieważ od Wielkiego Czwartku do Poniedziałku Wielkanocnego nie sprawuje się Sakramentu Spowiedzi (gdyż był na to czas 40 dni Wielkiego Postu oraz Rekolekcji Wielkopostnych), parafie organizują "Liturgie Pokutne dla spóźnialskich" w dni Wielkiego Tygodnia.
Poniżej można pobrać konspekty przykładowych liturgii:
1) Liturgia Pokutna w poniedziałek Wielkiego Tygodnia
2) Liturgia Pokutna we wtorek Wielkiego Tygodnia
3) Liturgia Pokutna we środę Wielkiego Tygodnia
|
Dziś jest